Velayet Nedir?

Velayet ergin olmayan kişilerin ( 18 yaşından küçüklerin) korunması ve temsil edilmesi için anne babaya verilmiş hukuksal hakları ifade eder.

TMK 335. Maddede velayet ‘’ Ergin olmayan çocuk, ana ve babasının velâyeti altındadır. Yasal sebep olmadıkça velâyet ana ve babadan alınamaz.’’ Şeklinde düzenlenmiştir.

Evlilik devam ettiği süre zarfında da anne ve baba velayeti birlikte kullanmak zorundadırlar.  Ortak yaşama son verilmiş ya da ayrılık hali gerçekleşmiş ise hakim, velayetin eşlerden birinde kalmasına karar verebilir. Velayet, anne ve babadan birinin ölmesi durumunda sağ kalan eşe, boşanma da ise hakim tarafından velayet kendisine bırakılan tarafa aittir. Boşanma durumunda velayete ilişkin düzenleme yapılmasının sebebi çocuğun üstün yararıdır. Velayetin kaldırılması ve değiştirilmesi şartları gerçekleşmedikçe kimse anne ve babanın velayet görevlerine müdahale edemez.

Velayetin Kapsamı

Velayetin kapsamı Türk Medeni Kanununun ilgili maddelerinde şu şekilde düzenlenmiştir.

Türk Medeni Kanunu madde 339’a göre;

  • Ana ve baba, çocuğun bakım ve eğitimi konusunda onun menfaatini göz önünde tutarak gerekli kararları alır ve uygularlar.
  • Çocuk, ana ve babasının sözünü dinlemekle yükümlüdür.
  • Ana ve baba, olgunluğu ölçüsünde çocuğa hayatını düzenleme olanağı tanırlar; önemli konularda olabildiğince onun düşüncesini göz önünde tutarlar.
  • Çocuk, ana ve babasının rızası dışında evi terk edemez ve yasal sebep olmaksızın onlardan alınamaz.
  • Çocuğun adını ana ve babası koyar.

Türk Medeni Kanunu 340’a göre çocuğun eğitimi;

  • Ana ve baba çocuğu olanaklarına göre eğitirler ve onun bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlaki ve toplumsal gelişimini sağlar ve korurlar.
  • Ana ve baba çocuğa, özellikle bedensel ve zihinsel engelli olanlara yetenek ve eğilimlerine uygun düşecek ölçüde genel ve mesleki bir eğitim sağlarlar.

Velayetin Değiştirilmesi davası nedir, hangi durumlarda açılabilir?

Velayetin değiştirilmesi davası bir mahkeme kararı ile velayet hakkının anne veya babaya verilmesinden sonra velayet hakkı kendisine verilen ebeveynin velayet hakkını gerektirdiği gibi yerine getirememesi  hallerinde  çocuğun menfaati de bunu gerektiriyorsa açılacak dava türüdür.

Türk Medeni Kanunu’nun 335 ila 351. maddeleri arasında düzenlenen velayete ilişkin hükümler kural olarak, kamu düzenine ilişkindir . Bu sebeple  Velayete ilişkin davalarda hakim sadece tarafların istek ve talepleri ile bağlı değildir. Burada öncelikle gözetilmesi gereken çocuğun üstün yararıdır. Velayete ilişkin hükümler kamu düzenine ilişkindir bu sebeple velayete ilişkin davalarda resen araştırma ilkesi gereği hakimin yargılama yapması gerekir.

Velayetin değiştirilmesi davasının kabul edilebilmesi için somut bir durumun olması ve bu durumun velayet görevini aksatmış olması gerekir. Bu husus velayetin değiştirilmesi kavramını velayetin kaldırılması kavramından ayırır. Çünkü velayetin kaldırılmasında velayet görevinin ağır bir şekilde kötüye kullanılması veya aşırı bir şekilde ihmal edilmiş olması aranır.

Velayetin değiştirilmesine ilişkin koşullar Türk Medeni Kanunu’nun “Durumun Değişmesi” başlıklı 183. Maddesinde.  “Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması hâlinde hâkim, resen veya ana ve babadan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri alır.” Şeklinde düzenlenmiştir. Bu  maddede, velayetin değiştirilmesini gerektiren sebepler hüküm altına alınmıştır. Maddeye  göre; çocukla kişisel ilişki kurulmasının engellenmesi, çocuğun fiilen velayet hakkı olmayan annede ya da babada bırakılması, çocuğun üçüncü kişinin yanında bırakılması, çocuğun sağlık, eğitim, ahlâk, güvenlik gibi nedenlerle menfaatinin gerektirdiği hallerde velayeti değiştirilebilir

4787 Sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanunun 5. Maddesi uyarınca Aile Mahkemesi bünyesinde bulunan psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacıdan oluşan uzmanlardan, her iki ebeveynin yaşadıkları yerde ve çocukla görüşmek suretiyle inceleme ve rapor istenip; tarafların barınma, gelir, sosyal ve psikolojik durumlarına göre çocuğun sağlıklı gelişimi için velayeti üstlenmeye engel bir durumun bulunup bulunmadığının araştırılması ve diğer deliller de göz önüne alınmak suretiyle ebeveynlerinden hangisi yanında kalmasının çocuğun menfaatine olacağı tespit edilerek velayet konusunda bir karar verilmesi gerekir.

Velayet Davaları Ne Kadar Sürer?

Velayet davasının ne kadar süreceği duruma göre değişiklik gösterebilir. Velayet davaları hakimler tarafından titizlik ve özenle incelenen davalardan biridir. Öncelik çocuğun menfaatinin göz önünde tutulmasıdır. Velayet davaları yaklaşık 1 yıl süren davalardır ancak bu süreler adliyelerin ve hakimlerin yoğunluk durumlarına göre değişkenlik gösterebilir.

Velayet Düzenlemesinde İdrak Yaşı Nedir?

Yargıtay uygulamasına göre çocuğun idrak yaşı 8 yaş ve üstüdür. 8 yaşında ya da 8 yaşın üzerinde olan çocukların görüşüne başvurulmadan velayetin düzenlenmesi, değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması olanaksızdır.

Velayet kendisine verilen ebeveynin evlenmesi durumunda velayet kaldırılır mı?

Müşterek çocuğun velayet hakkına sahip ebeveynin yeniden evlenmesi başlı başına velayetin kaldırılmasını gerektirecek bir durum değildir. Burada gözetilecek olan müşterek çocuğun menfaatidir. Çocuğun menfaati gerektirdiğinde velayet sahibi değiştirilebileceği gibi, duruma  göre velayet kaldırılarak çocuğa vasi de atanabilir.